Języki indoeuropejskie
rodzina językowa z największą liczbą użytkowników / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Języki indoeuropejskie?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Języki indoeuropejskie – rodzina językowa, największa pod względem liczby mówiących. Współcześnie występuje na wszystkich zamieszkałych kontynentach, a już od czasów starożytnych obecna w Indiach, Europie (stąd przymiotnik „indoeuropejskie”) oraz Azji Zachodniej. Obejmuje kilkaset spokrewnionych ze sobą języków (a precyzyjniej – etnolektów[uwaga 1]), którymi jako ojczystymi posługuje się łącznie ok. 3,3 miliarda osób (ponad 40% ludności świata).
Obszar |
(▾) cały świat |
---|---|
Liczba mówiących |
(▾) ok. 3,3 mld |
Prajęzyk | |
Podział |
(▾) 13 grup językowych |
Kody rodziny językowej | |
ISO 639-5 | ine |
Glottolog | indo1319 |
Występowanie | |
Gałęzie języków indoeuropejskich w Eurazji | |
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode. |
Do rodziny indoeuropejskiej należy m.in. zdecydowana większość rdzennych języków Europy (w tym polski) oraz liczne języki subkontynentu indyjskiego i Wyżyny Irańskiej. Wskutek wielkich odkryć geograficznych, kolonializmu i globalizacji rozprzestrzeniła się ona poza Eurazję – w większości państw świata co najmniej jeden indoeuropejski język ma status języka urzędowego. Z dziesięciu najczęściej używanych języków świata osiem to języki indoeuropejskie: angielski (razem – jako ojczysty i obcy – prawie 1,5 miliarda użytkowników), hindi, hiszpański (oba ponad 500 milionów), francuski, bengalski, portugalski, rosyjski i urdu (każdy powyżej 200 milionów). Na nieco dalszych miejscach znajdują się niemiecki, marathi, perski czy włoski; spośród zaś wielu małych języków rodziny część jest zagrożona wymarciem.
Druga, po afroazjatyckiej, najstarsza pod względem źródeł historycznych istniejąca do dziś rodzina językowa. Pierwszym zaświadczonym w piśmie (od XVII w. p.n.e.) językiem indoeuropejskim był hetycki z Azji Mniejszej. W Europie najwcześniejsze (z przełomu XV i XIV w. p.n.e.) zapiski pochodzą ze starogreckiego języka mykeńskiego. Prawdopodobnie w połowie II tysiąclecia p.n.e. powstały też najstarsze hymny staroindyjskiej Rygwedy (język wedyjski) – spisano ją jednak dopiero wiele wieków później na podstawie długiej tradycji ustnej, podobnie jak młodszą, staroirańską Awestę (awestyjski). Niektóre z dawnych języków, jak łacina, klasyczna greka czy sanskryt, znane są z tysięcy obszernych tekstów; inne tylko z pojedynczych inskrypcji, nazw miejscowych, a czasem wyłącznie z imion występujących w obcych źrodłach.
W wewnętrznej klasyfikacji języków indoeuropejskich wyróżnianych jest trzynaście grup językowych – albańska, bałtycka, celtycka, germańska, helleńska, indoaryjska, irańska, nuristańska, ormiańska, romańska (kontynuująca dawną grupę italską), słowiańska oraz wymarłe anatolijska i tocharska – a także pewna liczba języków dokładniej niesklasyfikowanych. Bliżej spokrewnione grupy są łączone w kategorie wyższego rzędu – podrodziny, np. bałtosłowiańską (skupiającą języki bałtyckie i słowiańskie) czy indoirańską (indoaryjskie, irańskie i nuristańskie); niektórzy językoznawcy proponują również inne – choć szczegółowe związki między pozostałymi współczesnymi gałęziami rozwojowymi nie zostały dotychczas jednoznacznie ustalone.
Rodzina indoeuropejska jest zróżnicowana typologicznie. Jej większość stanowią języki syntetyczne typu fleksyjnego, w których koniugacja oraz deklinacja odpowiednich części mowy są tworzone zazwyczaj przy użyciu pojedynczych, wielofunkcyjnych końcówek. Mniejszość zaś to języki analityczne – aczkolwiek widoczna jest ogólna tendencja do upraszczania odmiany słów i rozwoju analitycznych (z wykorzystaniem słów posiłkowych, m.in. niektórych czasowników, przyimków lub przysłówków) konstrukcji, jak np. w różnych językach germańskich, indoirańskich czy romańskich. Na początku zdania najczęściej znajduje się podmiot (w celtyckich – orzeczenie), jednak przy ścisłym zachowaniu odpowiednich form wiele języków rodziny pozwala na dość dużą swobodę szyku wyrazów. Wyjątkiem są języki typu pozycyjnego, takie jak angielski czy francuski, które wymagają określonej kolejności elementów wypowiedzi.
Ostatnim wspólnym przodkiem wszystkich języków indoeuropejskich był język praindoeuropejski, którym mówiono na dokładniej nieokreślonych terenach w zachodniej Eurazji. Według najpopularniejszej hipotezy, zwanej teorią stepową lub kurhanową, posługująca się nim ok. 4–3 tysięcy lat p.n.e. ludność zamieszkiwała obszar Stepu Pontyjskiego i współtworzyła prehistoryczną kulturę grobów jamowych. Nie są znane żadne źródła praindoeuropejskiego, jednak językoznawcy przyjmują jego istnienie jako pewne. Liczne zbieżności w fonetyce, gramatyce oraz leksyce wielu dawnych i współczesnych języków kontynentu są według badaczy zbyt regularne, by powstały wskutek wzajemnego oddziaływania – zatem najprawdopodobniej zostały odziedziczone z owego postulowanego prajęzyka. Za pomocą metody porównawczej w znacznym stopniu zrekonstruowano i odtworzono jego brzmienie, budowę i słownictwo.
Za autora terminu „języki indoeuropejskie” jest uważany Thomas Young, który po raz pierwszy posłużył się tym określeniem w 1813 r. Badaniem pochodzenia, rozwoju i struktury rodziny indoeuropejskiej oraz porównywaniem jej języków zajmuje się nauka zwana indoeuropeistyką. Natomiast lokalizacja indoeuropejskiej praojczyzny jest przedmiotem spekulacji nie tylko językoznawczych, lecz także archeologicznych, genetycznych i kulturoznawczych. Nie jest znane pokrewieństwo rodziny indoeuropejskiej z innymi, choć niektórzy specjaliści poszukują takich związków i wysuwają różne propozycje – sugerowana bywa przede wszystkim rodzina języków uralskich.