خلافت عباسی
سومین خلافت اسلامی و دومین دودمان اسلامی / From Wikipedia, the free encyclopedia
عباسیان یا بنی عباس (/əˈbæsɪd/ or /ˈæbəsɪd/; عربی: الْخِلَافَةُ الْعَبَّاسِيَّة) سومین خلافت پس از پیامبر اسلام محمد بود. این دودمان را سلسلهای از نوادگان عموی محمد بن عبدالله، عباس بن عبدالمطلب (۵۶۶–۶۵۳ پس از میلاد)، که نام این سلسله برگرفته از اوست، بنیان نهادند. خلفای عباسی پس از سرنگون کردن خلافت امویان در انقلاب عباسیان (جنبش سیاهجامگان) به سال ۷۵۰ میلادی (۱۳۲ هجری قمری)، خلافت اسلامی خود را در بغداد در عراق امروزی بنیاد نهادند، و در اکثر دوران زمامداری، از همین شهر حکومت کردند. خلافت عباسی نخست در کوفه شکل گرفت و متمرکز شد، اما در سال ۷۶۲ خلیفه المنصور شهر بغداد را در نزدیکی شهر بابل پایتخت باستانی تمدن بابل بر پا نهاد. بغداد در دوران طلایی اسلام به مرکز دانش، فرهنگ و اختراع تبدیل گردید. در این عصر بغداد محل تمرکز دانشگاههای مختلف از جمله بیتالحکمه شد. بغداد در دوره بنی عباس تبدیل به یک جامعه چندقومیتی و چندمذهبی و به عنوان «مرکز یادگیری» در سراسر جهان به شهرت رسید. دوره عباسی با وابستگی به دولتمردان ایرانی (مانند خانواده برمکیان) برای اداره سرزمینها و همچنین حضور فزاینده مسلمانان غیر عرب در امت (جامعه مسلمانان) اداره میشد. آداب و رسوم ایرانی بهطور گسترده از سوی نخبگان حاکم پذیرفته شد و پشتیبانی از هنرمندان و دانشمندان در این دوران اهمیت ویژهای پیدا کرد.[4] علیرغم این همکاری و ارتباط اولیه، عباسیان در اواخر قرن هشتم، بزرگان غیر عرب و سیاستمداران ایرانی را از خود بیگانه کرده بودند.[5][6] عباسیان به ناچار حکومت اندلس (اسپانیا و پرتغال کنونی) (در سال ۷۵۴) را به امویان (امارت قرطبه)، مراکش (مغرب عربی) را به ادریسیان (در سال ۷۸۸)، افریقیه و سیسیل را به اغلبیان (در سال ۸۰۰)، خراسان و ماوراءالنهر و ایران را به ترتیب سامانیان و صفاریان (در دهه ۸۷۰) و مصر را به خلافت شیعه اسماعیلی فاطمیان (در سال ۹۶۹) واگذار کردند.
قدرت سیاسی خلفای عباسی با روی کار آمدن سلسله ایرانی آل بویه و ترکان سلجوقی که بغداد را به ترتیب در ۹۴۵ و ۱۰۵۵ تصرف کردند، محدود شد. اگرچه رهبری عباسیان بر امپراتوری وسیع اسلامی به تدریج به یک کارکرد مذهبی تشریفاتی در بیشتر دوران خلافت تقلیل یافت، این سلسله در زمان حکومت خلیفه مقتفی بر قلمرو بینالنهرین خود کنترل داشت و در زمان خلیفه ناصر به ایران گسترش پیدا کرد.[7] دوران پادشاهی و خلافت عباسیان در سال ۱۲۵۸ با غارت بغداد توسط مغولان در زمان هلاکوخان و اعدام مستعصم به پایان رسید. سلسله حاکمان عباسی و بهطور کلی فرهنگ مسلمانان در سال ۱۲۶۱ در پایتخت ممالیک قاهره متمرکز شدند. دودمان عباسی با وجود نداشتن قدرت سیاسی (به استثنای قدرت محدود و مختصر خلیفه المستعین قاهره)، همچنان تا چند سال پس از فتح مصر توسط عثمانیها در سال ۱۵۱۷ و براندازی آخرین خلیفه عباسی، متوکل سوم، ادعای مرجعیت دینی داشتند.[8]